4 miljoen voor eerste onderzoek met gepersonaliseerde faagtherapie

Het UMC Utrecht krijgt een beurs van 4 miljoen euro voor de eerste klinische studie met op maat gemaakte therapie met bacteriofagen in Nederland voor patiënten met een terugkerende urineweginfectie. Het betref een unieke samenwerking tussen de afdelingen microbiologie, infectieziekten, apotheek en urologie. Het UMC Utrecht krijgt het geld uit de subsidieregeling Veelbelovende zorg van het Zorginstituut en ZonMw.

Aan het onderzoek kunnen patiënten met een terugkerende urineweginfectie meedoen, al duurt het nog minimaal een jaar voor het zo ver is. De belangrijkste veroorzaker van urineweginfecties (zoals blaasontsteking) is de darmbacterie E-coli. Ongeveer één op de vijf vrouwen heeft ten minste eenmaal per jaar last van zo’n infectie, die zorgt voor veel klachten en ziekteverzuim. Hoogleraar Urologie Laetitia de Kort legt uit: “We behandelen een terugkerende urineweginfectie meestal met antibiotica, maar door herhaaldelijk gebruik werken deze geneesmiddelen steeds vaker niet meer als gevolg van antibioticaresistentie. Voor deze patiënten hebben we dus dringend een alternatief nodig. Een therapie met bijvoorbeeld bacteriofagen zou daarom een interessante optie kunnen zijn.”

Alternatieve therapie

Internist-infectioloog Marjolein Hensgens zegt dat naar schatting in Nederland jaarlijks 1.250 patiënten met een terugkerende urineweginfectie die door antibioticaresistentie niet goed reageren op hun behandeling in aanmerking komen voor een alternatieve therapie. “Voor deze patiënten zijn geen antibiotica meer beschikbaar die ze met behulp van een pil of drankje kunnen innemen. Zij moeten dan tijdens een ziekenhuisopname een infuus met antibiotica krijgen. Als de therapie met een bacteriofaag zou werken, kunnen we deze patiënten beter behandelen, het antibioticagebruik flink terugdringen en zorgkosten besparen.”

Faagtherapie als oplossing voor antibioticaresistentie?

Bacteriofagen zijn virussen die bacteriën kunnen doden. Er zijn ontelbaar verschillende soorten. Een bacteriofaag werkt heel specifiek voor één bacterie. Het voordeel van bacteriofagen is dat zij ook zouden kunnen werken tegen bacteriën die resistent zijn geworden tegen antibiotica. Dat komt steeds vaker voor, met name bij bacteriën die een urineweginfectie veroorzaken, bleek recent nog uit een rapport van het RIVM. Mensen die zo’n resistente bacterie bij zich hebben, komen daar meestal niet meer van af. Deze veroorzaken dan steeds vaker en steeds ernstigere infecties waardoor ze een toenemend gevaar voor de volksgezondheid vormen.

“Het bijzondere van deze studie is dat we voor het eerst precies de passende faag gaan selecteren voor de bacterie die de patiënt bij zich heeft”, zegt arts-microbioloog Pieter-Jan Haas. Het onderzoek gaat uitgevoerd worden bij 150 mensen. De ene helft krijgt de gepersonaliseerde faagtherapie, de andere helft (de controlegroep) alleen een zoutoplossing. Na vier weken kijken we voor het eerst of er een verschil is ontstaan.

Op andere plekken in de wereld wordt soms al wel bacteriofaagtherapie toegepast, maar bijna altijd als een cocktail van meerdere bacteriofagen. “Dan is het afwachten of de goede ertussen zitten,” zegt Haas. “We weten daarom eigenlijk nog steeds niet echt zeker hoe goed bacteriofagen werken tegen resistente bacteriën. Met deze studie benutten we het volledige potentieel van bacteriofagen, en het is voor het eerst in de wereld dat daar op deze schaal wetenschappelijk onderzoek naar wordt gedaan.”

Productie bacteriofagen opzetten

Om de juiste bacteriofagen te verkrijgen is het essentieel om in het UMC Utrecht zelf bacteriofagen te kunnen maken. Daarom gaat een belangrijk deel van de beurs naar het opzetten van de productie van bacteriofagen voor medicinaal gebruik. Apotheker Jan Dekker is degene die dat onderdeel leidt. “Feitelijk is het de productie van een geneesmiddel: dat wil je goed en veilig doen. En altijd volgens dezelfde procedures.” Hoewel bacteriofagen al zeker een eeuw als veelbelovend geneesmiddel worden gezien, staat de serieuze productie ervan nog in de kinderschoenen. Een in Europees verband vastgestelde procedure die de vereiste kwaliteit van de productie  van een faagtherapie garandeert is er pas sinds 1,5 jaar.

Samenwerking

Door het complexe en unieke karakter van het PhageR-UTI onderzoek is er specifieke kennis en expertise vereist van afdelingen microbiologie, infectieziekten, apotheek en urologie in het UMC Utrecht. Daarnaast wordt het project ondersteund door patiëntervaringsdeskundigen, methodologen en statistici, een gezondheidseconoom en een implementatiewetenschapper.